“Sterven hoort bij het leven. Het is de enige zekerheid die we hebben. In onze westerse cultuur wordt dood veelal ontkent en weggestopt. Dit is jammer, omdat het iets is waar iedereen zich mee moet zien te verhouden,” vertelt geestelijk verzorger Marieke Schoenmakers. Ze noemt 10 factoren van troost en houvast die bijdragen aan goed sterven.
Hoe denk je over zorg en behandeling in de laatste levensfase? Het is een vaak onbesproken onderwerp, maar niet voor verpleegkundig specialist Annemarie Verduijn. Ze brengt het vaak ter sprake bij haar patiënten. “Dat voorkomt niet alleen grote dilemma’s, het geeft ook houvast aan hun naasten.” Als hulpmiddel gebruikt ze het boekje Zo denk ik erover, waarin alle belangrijke keuzes overzichtelijk bij elkaar zijn gebracht. Ze vindt deze wilsverklaring een goed voorbeeld om na te denken over zorg en behandeling in de toekomst.
Al drie keer heeft Richard Polderman uit Sliedrecht de wilsverklaring Zo denk ik erover ingevuld. Met zijn vader, zijn tweelingbroer en voor zichzelf. “Het fijne van dit invulboekje is dat het wat luchtiger is, persoonlijker, maar dat je toch formeel vastlegt wat je zou willen als je doodgaat.”
Geestelijk verzorger Marieke Schoenmakers begeleidt mensen in de laatste levensfase, dus ook als ze sterven. Het valt haar op dat maar weinig mensen weten hoe het stervensproces verloopt. Ze vertelt hoe je merkt dat iemand aan het doodgaan is. Wat gebeurt er lichamelijk en geestelijk?
Euthanasie is actieve levensbeëindiging op verzoek van de patiënt zelf. De arts dient dan dodelijke medicijnen toe om een einde te maken aan ondraaglijk en uitzichtloos lijden. Hoe werkt euthanasie?
Van de ‘suprise question’ tot nazorg voor naasten. Bij palliatieve zorg geven en ontvangen komt veel kijken. Dit zijn de vier fasen van palliatieve zorg, bekeken door de ogen van de zorgverlener.
Marieke Schoenmakers wordt als geestelijk verzorger regelmatig gevraagd om een afscheidsritueel te verzorgen. Hoe kan een ritueel helpen? Wat is een goed moment? Marieke beantwoordt tien veelgestelde vragen over afscheidsrituelen.
Als het levenseinde nadert, is er best veel mogelijk om zelf te beschikken over wat er wel en niet gebeurt. Voor het geval je zelf geen beslissingen meer kunt nemen, kun je je wensen in een wilsverklaring opstellen. Hoe doe je dat?
Als geestelijk ondersteuner bij Hospice de Markies in Bergen op Zoom begeleidt Jopie van der Vorst de gasten die hier komen. Ze begeleidt hen in hun laatste levensfase bij zaken die nog verwerkt moeten worden of bij het beantwoorden van bepaalde levensvragen. Dit doet ze nu drie en een half jaar en ze gebruikt hierbij sinds kort het invulboekje Notities over het einde van mijn leven.
“Ik heb mijn moeder gezien van de week.”
“Zo, dat is bijzonder! Waar heeft u haar gezien?”
“Hier beneden in het restaurant.”
“Heeft ze nog wat gezegd?”
“Nee dat niet, ze zat wat verderop.”